W najnowszym numerze „Science” ukazał się artykuł międzynarodowego zespołu naukowców, z udziałem badaczy z Uniwersytetu Gdańskiego, których badania wskazują, że zaobserwowane wcześniej zmniejszanie się rozmiarów ciała jednego z gatunków ptaków nie jest efektem przystosowywania się do cieplejszego klimatu, ale rozminięcia w czasie terminu wylęgu piskląt w Arktyce i terminu najwyższej obfitości bezkręgowców stanowiących ich pokarm. To oznacza, że ptaki te ponoszą koszty ocieplania klimatu, a nie przystosowują się do zmian klimatycznych. Badanie te przeprowadzono na biegusie rdzawym, który lęgnie się na Półwyspie Tajmyr, a zimuje na wybrzeżach Zachodniej Afryki migrując jesienią przez Europę. Naukowcy przewidują, że zmiany te mogą stać się zjawiskiem powszechnym i w przyszłości objąć także inne gatunki ptaków, które gnieżdżą się w Arktyce. To z kolei niesie bardzo poważne konsekwencje ekologiczne i wymaga szczególnej uwagi naukowców. To niezmiernie ważne odkrycie i konkluzje, które pozwalają lepiej rozumieć wpływ zmian klimatycznych na ekosystemy.
Badania międzynarodowego zespołu naukowców wykazały, że biegus rdzawy – gatunek ptaka z dalekiej Arktyki – podczas zimowania w strefie tropikalnej ponosi koszty gwałtownego ocieplenia klimatu na swoich syberyjskich lęgowiskach. Wyniki badań zostały opublikowane 13 maja 2016 w czasopiśmie „Science” w artykule pt. Body shrinkage due to Arctic warming reduces red knot fitness in tropical wintering range. W międzynarodowym zespole naukowców są badacze z Holandii (NIOZ i Uniwersytet Groningen), Australii (Uniwersytet Deakin), Francji (Centre National de la Recherche Scientifique), Polski (Uniwersytet Gdański) i Rosji (Uniwersytet w Moskwie).
Współautorami publikacji w jednym z najbardziej prestiżowych czasopism naukowych – „Science” – są naukowcy z Uniwersytetu Gdańskiego: prof. dr hab. Włodzimierz Meissner oraz dr Agnieszka Ożarowska z Wydziału Biologii UG (Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców). Badania nad migracją ptaków siewkowych na Uniwersytecie Gdańskim, prowadzone są od 30 lat. Zostały one zapoczątkowane przez Studenckie Koło Naukowe i są kontynuowane nieprzerwanie do dnia dzisiejszego jako jeden z tematów badawczych realizowanych w Katedrze Ekologii i Zoologii Kręgowców. Wyniki zebrane przez te wszystkie lata przyczyniły się do tego istotnego dla naukowców odkrycia.
Biegus rdzawy (Calidris canutus canutus) to jeden z gatunków ptaków, którego lęgowiska położone są tak daleko na Północy. Ptaki te co roku wędrują między swoimi lęgowiskami położonymi na Półwyspie Tajmyr w dalekiej Arktyce, a zimowiskami w Afryce Zachodniej. Analiza zdjęć satelitarnych wykazała, że w ostatnich 33 latach, pokrywa śnieżna na tajmyrskich lęgowiskach biegusa rdzawego topi się z każdym rokiem o pół dnia wcześniej, różnica ta przekracza obecnie dwa tygodnie. Ustąpienie śniegu wyznacza jednocześnie początek okresu obfitości owadów i innych bezkręgowców lądowych w Arktyce, które są podstawowym pokarmem piskląt biegusów.
Młode biegusy rdzawe, które chwytali naukowcy z Uniwersytetu Gdańskiego w ramach badań prowadzonych od 1983 roku nad Zatoką Gdańską podczas ich wędrówki do Afryki, były mniejsze i miały krótsze dzioby w latach, gdy lato w Arktyce jest cieplejsze i śnieg topniał wcześniej. Mniejsze młode ptaki mają też krótsze dzioby i wykazują niższą przeżywalność w porównaniu z tymi, które są większe i mają dłuższe dzioby. Wynika to z tego, że na afrykańskich zimowiskach jedynie większe osobniki o długich dziobach mogą nimi dosięgnąć do małży dość głęboko zakopanych w mule, który odsłania się podczas odpływu. Ptaki o krótszych dziobach zmuszone są do zjadania kłączy trawy morskiej, które stanowią mniej odżywcze źródło pokarmu. Niska przeżywalność młodych, pierwszorocznych ptaków o mniejszych rozmiarach ciała, przekłada się na wyraźny spadek liczebności populacji biegusa rdzawego.
Naukowcy przewidują, że zmiany w wielkości i proporcjach ciała, które niosą za sobą negatywne zmiany w liczebności populacji biegusa rdzawego, mogą stać się zjawiskiem powszechnym i w przyszłości objąć także inne gatunki ptaków, które gnieżdżą się w Arktyce. Ze względu na to, że na obszarach Arktyki obserwuje się najbardziej gwałtownie przebiegające zmiany związane z globalnym ociepleniem klimatu, to właśnie w tym regionie można spodziewać się najszybszych zmian wielkości ciała żyjących tam zwierząt. Te zmiany niosą za sobą bardzo poważne konsekwencje ekologiczne i wymagają szczególnej uwagi naukowców.
Współautorzy artykułu Body shrinkage due to Arctic warming reduces red knot fitness in tropical wintering range: van Gils, J.A., Lisovski, S., Lok, T., Meissner, W., Ożarowska, A., de Fouw, J., Rakhimberdiev, E., Soloviev, M.Y., Piersma, T. & M. Klaassen (2016).
“Science” 352 (6287) – http://dx.doi.org/10.1126/science.aad6351
dr Beata Czechowska-Derkacz, rzecznik prasowy Uniwersytetu Gdańskiego
Zdjęcia biegusa rdzawego: Fot. ©Jan van de Kam
